Huwelijkse gevangenschap

Het kan hierbij gaan om een wettelijk (burgerlijk) huwelijk, maar ook om een informeel of religieus gesloten huwelijk. Het lukt niet om het (religieus) huwelijk te beëindigen, omdat de echtgenoot of religieuze autoriteiten niet willen meewerken aan de ontbinding van het huwelijk.

Huwelijkse gevangenschap komt onder andere om de volgende redenen voor:

• Angst voor eerverlies van de man in de eigen gemeenschap als bekend wordt dat zijn vrouw van hem wil scheiden; financiële redenen; het behouden van een verblijfsvergunning die is gekoppeld aan het huwelijk met deze vrouw (als de man een afhankelijke verblijfsvergunning heeft); de man wil zijn kinderen niet kwijtraken; wraak, treiteren, pesten en de vrouw geen nieuw (liefdes)geluk gunnen; de man wil meerdere vrouwen houden (lust, status en familiale belangen spelen een rol).

Internationaal component

Huwelijkse gevangenschap heeft vaak een internationaal component. Stellen met een multiculturele achtergrond trouwen vaak in het buitenland. Dit huwelijk kan in Nederland worden erkend, maar na de scheiding in Nederland, blijft het (religieuze) huwelijk vaak van kracht in het land waar het stel met elkaar trouwde. Als zij later voor de Nederlandse wet gescheiden zijn, staat het huwelijk in het buitenland nog steeds geregistreerd. Het vergt actie van de echtgenoot om dit huwelijk te ontbinden. Als deze weigert, kan dit zorgen voor grote problemen, bijvoorbeeld als één van beiden een nieuwe relatie aan wil gaan. Vooral vrouwen zijn slachtoffer van huwelijkse gevangenschap. Als een vrouw opnieuw een relatie aangaat, kan dit binnen haar gemeenschap als overspel worden gezien. Ook is het een schande voor de eer van de familie. In het land van herkomst kan zij vervolgd worden wegens overspel of bigamie. Bovendien kunnen vrouwen in sommige landen niet reizen zonder toestemming van hun echtgenoot.

Huwelijkse gevangenschap gaat vaak gepaard met andere vormen van geweld. Zo vindt er vaak chantage, polygamie, dreigen met of plegen van (eergerelateerd) geweld, fysieke en emotionele mishandeling, afnemen van persoonlijke eigendommen, ontvoering van kinderen en verkrachting plaats. De vrouw wordt beperkt in haar bewegingsvrijheid en haar burgerrechten worden geschonden.

Verschillende vormen van huwelijkse gevangenschap:

• Monogame huwelijkse gevangenschap: partners zijn voor de Nederlandse wet gescheiden. Een van de partners weigert religieus of in het land van herkomst te scheiden.
• Polygame huwelijkse gevangenschap: bovenstaande situatie. De weigeraar trouwt op hetzelfde moment met een of meer nieuwe partners.
• Internationale huwelijkse gevangenschap: partners wonen in verschillende landen. De partner in Nederland kan scheiden naar Nederlands recht. Er wordt niet meegewerkt aan een religieuze scheiding of scheiding in het land van herkomst.
• Gevangenschap door religieuze autoriteit: partners zijn gescheiden naar Nederlands recht, maar de religieuze instantie werkt niet mee aan de beëindigen van het religieus huwelijk.

Huwelijkse gevangenschap komt vooral voor bij joden, moslims, christenen en hindoes. Vrouwen zijn veruit het vaakst slachtoffer, maar het kan ook mannen overkomen. Huwelijkse gevangenschap is moeilijk te beëindigen. Dit omdat zaken complex en uniek zijn en er rekening moet worden gehouden met de religieuze autoriteit en het rechtssysteem in andere landen. De Nederlandse wetgeving en internationale mensenrechtenverdragen botsen met het familierecht van andere landen. Echter is het niet onmogelijk.

Ook (moslim) mannen kunnen in een situatie van huwelijkse gevangenschap verkeren. Dit kan ontstaan als hij een zeer hoog bedrag aan bruidsgave (mahr) aan zijn vrouw moet betalen. Joodse mannen kunnen problemen hebben met huwelijkse gevangenschap als hun vrouw weigert de get in ontvangst te nemen om het religieuze huwelijk te ontbinden. In bepaalde stromingen van het Hindoeïsme blijf je voor negen levens met elkaar getrouwd. In het katholicisme is scheiden bijna onmogelijk. Voor de wet kun je wel scheiden, maar het kerkelijk huwelijk blijft bestaan.

Welke rechten heeft iemand?

• In Nederland heb je het recht om te kunnen scheiden.
• Huwelijkse gevangenschap is verboden en strafbaar. Het is een vorm van (huiselijk) geweld en dwang. Iemand die een scheiding weigert kan worden vervolgd, ook wanneer huwelijkse gevangenschap plaatsvindt in het buitenland. De dader moet zich wel in Nederland begeven.
• Er zijn juridische mogelijkheden om huwelijkse gevangenschap te beëindigen. Naast de strafrechtelijke mogelijkheid, is het ook mogelijk om een procedure te starten bij de civiele rechter. Als een man weigert mee te werken aan de ontbinding van een religieus huwelijk, kan de vrouw bij de rechter aangeven dat haar onrecht wordt aangedaan (een onrechtmatige daad). De rechter kan de man opdracht geven dit onrecht te beëindigen. Als hij dit niet doet, kan de rechter een boete opleggen.
• Alleen een religieus huwelijk hebben, zonder burgerlijk gehuwd te zijn, is verboden in Nederland. De geestelijke moet voor het sluiten van een religieus huwelijk controleren of er sprake is van een burgerlijk huwelijk. Als het alleen een religieus huwelijk is, kan het slachtoffer aangifte doen tegen de persoon die het huwelijk heeft gesloten. Er mag pas een religieus huwelijk worden gesloten als het stel burgerlijk getrouwd is.

Hoe herken ik huwelijkse gevangenschap?

Signalen zijn soms moeilijk te herkennen. Signaallijsten zijn niet volledig en de meeste signalen kunnen ook op andere problemen wijzen. Het is belangrijk dat het u opvalt wanneer een situatie afwijkt van het normale gedrag. Er wordt onderscheid gemaakt in signalen die wijzen op mentale problemen en gedragsverandering.

Mentale en fysieke klachten

• Symptomen van spanning en angst (trillen, zweten, slapeloosheid, hoofdpijn, buikpijn); symptomen van machteloosheid (neerslachtigheid, vermoeidheid); depressiviteit; zelfmoordpogingen; zelfbeschadiging; stoornissen (posttraumatische stressstoornis, dissociatieve identiteitsstoornis); eetproblemen; slaapproblemen; laag zelfbeeld; wantrouwig; relatieproblematiek; problematiek rondom seksualiteit en intimiteit.

Gedragssignalen

• Gedragsverandering (teruggetrokken, agressief); sociaal isolement; verbreekt opeens vriendschappen; zendt tegenstrijdige boodschappen uit; zegt afspraken steeds af; altijd in het bijzijn van partner/familie; gedraagt zich anders bij partner/familie; mag niet over eigen geld/identiteitspapieren beschikken; onderdanige houding; kleedt zich opeens anders; heeft een dubbelleven; vertoont stiekem gedrag (geheime afspraken, stiekem geld sparen); ziet op tegen vakantie; onverklaarbare afwezigheid; teruglopende school- of werkprestaties; pogingen of plannen om te vluchten; gaat op lang familiebezoek in het buitenland; ongewenste zwangerschap; stiekeme relatie; plotselinge verloving/bruiloft; roddels in gemeenschap; verzoekt een maagdelijkheidsverklaring.

Wat kan ik doen bij huwelijkse gevangenschap?

Is iemand kwetsbaar voor huwelijkse gevangenschap?

• Het is mogelijk huwelijkse gevangenschap te beëindigen. Vertel het slachtoffer dat ze via een familierechtadvocaat in Nederland hier een einde aan kan maken.
• Hoort u dat iemand voor het geloof trouwt en niet voor de wet? Vertel dat dit illegaal is. Leg uit dat de Nederlandse wet ze beschermt en automatisch een aantal zaken regelt bij een scheiding, bijvoorbeeld partner- en kinderalimentatie. Bij overlijden erft de overgeblevene automatisch de bezittingen die tijdens het huwelijk zijn opgebouwd.
• Om huwelijkse gevangenschap te voorkomen is het belangrijk om afspraken te maken bij de notaris. Het liefst nog voordat ze trouwen. Benadruk dit. Bij de notaris kunnen ze vooraf vastleggen wat er moet gebeuren als ze gaan scheiden. Ze kunnen bijvoorbeeld afspreken dat als ze voor de wet scheiden, ze automatisch ook voor het geloof scheiden en dat de partner een boete moet betalen als hij niet meewerkt. Ook kunnen er afspraken worden gemaakt over de bruidsschat. Benadruk dat afspraken die bij de imam, priester of rabbijn zijn gemaakt niet geldig zijn voor de Nederlandse wet. Geef ook aan dat deze afspraken ook na het trouwen nog gemaakt kunnen worden.
• Gaat iemand voor de wet scheiden? Dan kan die persoon bij de rechter een verzoek indienen voor de medewerking van de partner bij een religieuze scheiding. Vertel dit.
• Krijgt u signalen of hoort u verhalen over huwelijkse gevangenschap? Praat met het slachtoffer. Breng het probleem in kaart en bespreek het met bijvoorbeeld een aandachtsfunctionaris huiselijk geweld of advocaat. Vraag wel eerst om toestemming van het slachtoffer.

Zit een vrouw in huwelijkse gevangenschap?

• Volg bij huwelijkse gevangenschap altijd de meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling.
• De burgerlijke rechter kan de partner dwingen mee te werken aan de scheiding. Breng het slachtoffer hiervan op de hoogte. Verwijs haar door naar een gespecialiseerde advocaat. Als de echtscheidingsprocedure nog niet is afgerond kan de ontbinding van het religieuze huwelijk ook worden meegenomen als nevenvoorziening tijdens de echtscheidingsprocedure.
• Vrouwen die via de rechtbank een religieuze scheiding willen afdwingen, trekken zich vaak terug uit angst en door sociale druk van de familie. Deze vrouwen kunt u wijzen op huwelijksontbinding op andere manieren, bijvoorbeeld het inschakelen van professionele bemiddeling (mediation) via de advocaat en een voorlopig getuigenverhoor. De rechter of politie kan de partner verhoren. Dat kan al dreigend genoeg zijn en ervoor zorgen dat de partner meewerkt.