Reactie FFF op opinienota gemeente Haarlem en BING-rapport

Zienswijze college

FFF is bij de klachten rond opvanglocatie IJmond betrokken geraakt, nadat zij benaderd was door vrouwen op deze locatie, die voelden dat zij niet gehoord werden. FFF heeft poolshoogte genomen en was (en is) geschokt door de situatie die het aantrof. FFF heeft de gemeente om onafhankelijk onderzoek gevraagd. Dit is er niet gekomen. Er is een onderzoek door de Blijf Groep uitgevoerd, dat een deel van de misstanden bevestigde: lees hier de reactie van FFF. Vervolgens heeft de Raad om een onafhankelijk onderzoek gevraagd. Dit is om FFF onduidelijke redenen uitbesteed aan BING, dat voor zover FFF bekend geen ervaring met onderzoek naar ervaringen van kwetsbare vrouwen heeft. Een beetje googelen naar de trackrecord van BING levert op dat rapporten van BING regelmatig omstreden zijn en tot berispingen leiden:

19 mei 2015 binnenlandsbestuur.nl Accountantskamer berispt Bing directeur Werkman.9475662

15 mei 2015 Accountancy VanMorgen Accountantskamer berispt BING directeur

18 december 2014 wijlimburg.nl Weer berisping voor BINGi onderzoeker Ten Wolde:nu zaak Verver, eerder zaak Leks Verzijlberg en anderen Lees hier de uitspraak van het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBLL).

18 december 2014 Algemeen Dagblad Integriteitsonderzoek naar Verver deels onzorgvuldig

9 juli 2013 Volkskrant Onderzoeker seksrel Wassenaar berispt

23 februari 2015 NRC Politici eisen vergoeding van BING na schadelijk integriteitsonderzoek

FFF heeft de wethouder maanden geleden op de hoogte gesteld dat het onderzoek op onprofessionele en vooringenomen wijze werd uitgevoerd, zonder een reactie te ontvangen.

Deze melding van FFF stuurde de wethouder door naar BING. FFF heeft de wethouder als reactie op zijn handelen, geinformeerd dat BING in het verleden vaker is berispt wegens onzorgvuldig onderzoek. Naar nu blijkt is het onderzoek naar misstanden bij Blijf Groep ook niet onafhankelijk uitgevoerd: de Blijf Groep blijkt ruim voordat het rapport gepresenteerd werd, al over het rapport beschikt te hebben. (zie printscreen website Blijf Groep 6 december 2016 08.40), i.t.t. tot de Haarlemse gemeenteraad (op 7 december 2016 tussen 13.30-13.45) en FFF (op 12 december 2016 om 14:52). Het is niet waarschijnlijk dat er ooit nog duidelijkheid zal ontstaan over wat er gebeurd is, nu er twee onderzoeken hebben plaatsgevonden die veel vragen openlaten. Desondanks blijkt uit beide rapporten dat er het nodige mis was en dat de Blijf Groep zelf geen actie ondernam. Uit het BING-rapport blijkt dat de gemeente onvoldoende toezicht heeft gehouden op de kwaliteit van de door Blijf Groep geleverde diensten, die door de gemeente gefinancierd werden:

P. 3: ‘Met betrekking tot het toezicht vanuit de centrumgemeente Haarlem op de locatie IJmond kan worden gesteld dat de gemeente in actie is gekomen nadat signalen over gebrekkige hygiëne bij hen bekend zijn geraakt door toedoen van de melders.’

FFF ziet het derhalve als positief dat het college erkent dat er zaken moeten veranderen. Het college geeft aan dat de Blijf Groep pas na de meldingen actie heeft ondernomen m.b.t. de hygiëne, dat de bezoekregeling aangepast moet worden, dat er beleidsmatig over het probleem van de financiën gesproken moet worden. Dit is vooruitgang, en FFF juicht dit toe.

Vreemd is dat het college het rapport Haanstra vergeten lijkt en dit niet betrekt bij de zienswijze. Hieronder zal men zien dat dit o.m. het geval is t.a.v. de verhalen over prostitutie en intimidatie. Hoe wil het college omgaan met de discrepanties tussen beide rapporten?

Bevreemdend is de zinsnede “Het college heeft het idee dat belangenorganisatie FFF zowel richting gemeentebestuur als in de media de meldingen onnodig heeft uitvergroot …”. Zou het niet beter zijn als het college opschrijft wat zij weet en niet waarover zij “ideeën heeft”? Het zou het college sieren als het zijn excuses aan FFF aanbood. Bovendien, zou de hygiëne verbeterd zijn en het het probleem van de financiën geagendeerd zijn door het college als FFF zich niet voor deze vrouwen had ingezet? Moet het college niet eens kijken naar de wijze waarop de gemeente zijn inspectierol heeft uitgevoerd en in de toekomst zal uitvoeren? FFF roept de gemeente op zich inhoudelijk in de problematiek van de opvang te verdiepen, over de gehele breedte, en het belang van de cliënten centraal te stellen, in plaats van de klokkenluiders en hun belangenvertegenwoordigers aan te spreken (en in een eerdere mail van de (voorganger van de) wethouder met juridische stappen te dreigen: zie reactie wethouder 04-09-2015).

Het college lijkt weinig kritisch op het BING-rapport. FFF is van mening dat het onderzoek en het daaruit voortvloeiende rapport niet professioneel en vooringenomen zijn. FFF roept het college op het rapport te laten toetsen door een commissie van onafhankelijke wetenschappers met ervaring op het gebied van onderzoek naar ervaringen van kwetsbare vrouwen en vrouwenrechten en hun visie op dit rapport bij de beoordeling te betrekken.

Ondertussen probeert de Blijf Groep sinds 2015 FFF de mond te snoeren. Bijgevoegd is de correspondentie die de advocaat van de Blijf Groep met FFF gevoerd heeft: 03-12-2015, 07-12-2016, 08-12-2016. De toon daarin is niet die van een organisatie die de waarheid boven tafel wil hebben, maar van een organisatie die klagers wil intimideren. Aan tenminste één melder heeft de Blijf Groep een mail gestuurd waarin met juridische stappen worden gedreigd. Ook niet een manier waarop men een kwetsbare vrouw met klachten benadert. FFF hoort graag hoe het college over deze houding, inclusief de weinig zakelijke toon van de bijgevoegde correspondentie, van de Blijf Groep denkt.

Overigens heeft sinds het onderzoek door BING heeft plaatsgevonden, FFF nieuwe klachten ontvangen van vrouwen over de situatie in opvanglocaties van Blijf Groep. Dat bevestigt naar de mening van FFF des te meer dat er meer aan de hand is dan blijkt uit de visie van het college.

Opzet van het onderzoek 

a. Men moet in gedachten houden dat het hier om een onderzoek naar (vermeende) misstanden gaat, die door vrouwen in een zeer kwetsbare en afhankelijke positie naar buiten zijn gebracht. Een klacht daarbij is dat zij door de opvangorganisatie geïntimideerd werden. Vervolgens heeft al een onderzoek in opdracht van de opvangorganisatie zelf plaatsgevonden. Hoe lang denkt men dat deze vrouwen het volhouden om te klagen als zij zien in wat voor traject zij terecht komen? Het onderzoek schenkt hier geen enkele aandacht aan. Waarom heeft bijvoorbeeld 1 van de melders niet meer meegewerkt aan het onderzoek? Wilde men enige kans maken dat de feiten boven tafel zouden komen, dan zou een zeer voorzichtige en zorgvuldige benadering van deze vrouwen hebben moeten plaatsvinden, door personen die ervaring hebben met onderzoek van kwetsbare vrouwen. FFF ziet niet dat BING over ervaring op dit gebied beschikt. FFF vraagt zich af waarom het onderzoek aan BING is gegund?

b. FFF heeft op 13 juni 2016 aan BING en op 22 augustus 2016 aan de wethouder haar zorgen over het onderzoek gemeld. Van BING is een reactie ontvangen. De wethouder heeft de mail van FFF aan BING doorgestuurd en verder niet gereageerd. Kort samengevat komen de bezwaren op het volgende neer:

i. De onderzoekers hebben met een onduidelijke selectie personen gesproken. FFF heeft op 24 juni 2016 16 namen aangeleverd van personen die de misstanden konden bevestigen; van die personen zijn slechts 3 personen geïnterviewd.

Zoals hierboven aangegeven gaat het onderzoek over de ervaringen van kwetsbare vrouwen, die vaak getraumatiseerd zijn en daarnaast afhankelijk zijn van de Blijf Groep voor hun opvang. Het is voor hen dus moeilijk om kritiek op de Blijf Groep te uiten. Er zijn derhalve gespecialiseerde onderzoekstechnieken nodig. Zo moet er een vertrouwenwekkende atmosfeer geschapen worden, om de interviews te kunnen houden. Het is te verwachten dat er sociaal wenselijke antwoorden zijn gegeven aan de onderzoekers van BING. Immers, het staat vast dat de financiele situatie van veel van de betrokken vrouwen bijzonder moeilijk is, zodat het niet onaannemelijk is dat er vrouwen zijn geweest die tot wanhoopsacties zijn overgegaan. Maar de vrouwen geven natuurlijk niet graag toe tegen een onderzoeker van BING indien zij uit stelen zijn gegaan of zich hebben geprostitueerd. Voor de ondervraagden kon bovendien verwarring ontstaan tussen Blijf en BING. Zie printscreen: dit is een verzoek aan een vrouw om mee te werken aan het BING-onderzoek. Dat verzoek is gedaan door Blijf op briefpapier van Blijf. Voor de vrouwen was het verschil tussen BING en Blijf dus onduidelijk, zodat aannemelijk is dat de vrouwen ervoor waakten om al te ongunstige dingen te zeggen over de situatie in de Blijfhuizen. De vrouwen zijn immers voor een belangrijk deel afhankelijk van Blijf. De door Blijf aangevoerde rapporten bevestigen dus hooguit dat sommige andere vrouwen de ervaringen van de klagende vrouwen niet hebben bevestigd. Maar dat betekent niet dat de verhalen van de klagende vrouwen niet waar zijn.

ii. FFF constateert dat de uitnodiging voor een interview met FFF in eerste instantie voor een interview op het kantoor van de Blijf Groep was, zeker geen neutrale plaats: zie printscreen. Mogelijk/hopelijk is dit voor de andere interviews anders geweest. FFF constateert dat het interview met de directeur van FFF en met tenminste 1 (ex-) cliënt op vooringenomen en suggestieve wijze gevoerd werd. Zo werden vragen gesteld als “mevrouw X zegt dat u … gedaan hebt. Wat vindt u daarvan?”. Het feit dat dit soort vragen gesteld zijn, diskwalificeert het gehele onderzoek. In het interview met directeur FFF werd door de interviewers actief de reputatieschade van de Blijf Groep genoemd. Het is FFF niet duidelijk hoe deze schade onderdeel van de onderzoeksvraag is.

iii. De verslaglegging van de interviews die FFF gezien heeft, was subjectief en soms incorrect. Lees hier het interviewverslag van melder 2 als voorbeeld. FFF heeft zijn interviewverslag gecorrigeerd, maar kan men verwachten dat alle cliënten dat doen?

c. Het onderzoeksrapport bevestigt de zorgen van FFF over de kwaliteit van het onderzoek. Zie bijv p. 43: opmerking dat melder 1 in bijzijn directeur FFF aan een cliënt heeft gevraagd schurft voor te wenden. Dit is een merkwaardige opmerking, waarvoor geen enkele feitelijke basis aanwezig is; evenmin wordt verwezen naar een andere bron voor dit verhaal. Het is dus niets meer dan een (boosaardige) roddel, die als zodanig in het rapport benoemd behoort te worden. Ter vergelijking: op p. 4 doet BING de prostitutie-melding wèl af met de mededeling dat dit niet verder komt dan vermoedens of achterklap. Op zijn minst wekt het rapport hiermee de indruk met verschillende maten te meten als het gaat om ‘roddels’ over Blijf en om roddels over belangenorganisaties zoals FFF.

Op p. 44 worden wederom uitspraken van (ex-)cliënten aangehaald, waaruit de suggestie naar voren komt dat FFF geprobeerd zou hebben hen over te halen onterechte meldingen van misstanden te maken, door hen mee uit eten te nemen en schadevergoedingen in het vooruitzicht te stellen. Tegen dit soort achterklap kan FFF zich niet verdedigen. Wel is het nuttig te weten dat deze paragrafen (als enige uit het rapport) vooraf aan FFF zijn voorgelegd en dat deze toen nog veel meer absurde beschuldigingen aan het adres van FFF bevatten. BING meldde destijds dat het geen uitspraak over de juistheid kon doen, maar dat ze toch in het rapport opgenomen zouden worden. Aangezien FFF van enige beschuldigingen kon aantonen dat ze onjuist waren en met juridische stappen dreigde, heeft BING deze geschrapt. Het heeft BING echter niet weerhouden om de overige beschuldigingen te handhaven, hoewel ook deze niet aangetoond kunnen worden.

d. Het onderzoek zou onafhankelijk moeten zijn. Hierboven is al gesteld dat het onderzoek vooringenomen was. Daarnaast is het opvallend dat er kennelijk een speciale relatie tussen BING, gemeente Haarlem en de Blijf Groep is. Hoe kan de advocaat van de Blijf Groep op 7 december 09.59 ‘s ochtends een brief aan de voormalige advocaat van FFF sturen waarin uitgebreid op de inhoud van het rapport wordt ingegaan, als het rapport op 7 december in de middag gepresenteerd zou worden? Hoe kan het dat uit de website van de Blijf Groep blijkt dat het rapport daar 6 december al bekend was? Waarom is het rapport wel vóór de presentatie aan de Blijf Groep, maar later aan FFF toegezonden (op 12 december om 14:52)?

e. Het gehele rapport volgt hetzelfde stramien. Klachten worden geverifieerd aan de hand van interviews met anderen en dossiers van de Blijf Groep. Als er geen bewijs te vinden is voor een klacht wordt er gesproken over “niet aangetoond”, “niet meer dan vermoedens” of “achterklap”. Met regelmaat wordt het cliëntendossier bij de Blijf Groep gebruikt om te laten zien dat een klacht niet klopt. Maar hoe is gekeken of het cliëntendossier van de Blijf Groep wel klopt? Is daar geen nader onderzoek naar nodig? En hoezo is het achterklap als er over prostitutie op de locatie wordt gesproken, maar kennelijk geen achterklap als de Blijf Groep iets over een melder zegt? Of als andere cliënten iets over een melder of FFF zeggen? Dit rapport is geen onderzoek naar feiten, maar een vooringenomen selectie van uitspraken, zonder dat er onderzocht wordt wat er nu werkelijk gebeurd is.

f. Waar BING er niet omheen kon dat er problemen waren, wordt een andere aanpak gekozen: dan wordt uitgelegd dat er misschien wel iets niet goed was (hygiëne, armoede bij vrouwen), maar dat de Blijf Groep niet of maar deels verantwoordelijk was en de schuld eigenlijk bij de vrouwen zelf of bij de regelgeving van de overheid ligt. Ook bij de klacht over het aan het lot overlaten van de vrouwen door de Blijf Groep wordt deze aanpak gevolgd: er volgt een uitgebreide uitleg dat dit onderdeel van de gehanteerde methode voor begeleiding is, die uitgaat van de eigen kracht van de vrouwen. Waarom BING denkt dat het de Blijf Groep zo moet verdedigen is FFF niet duidelijk. Gevolg is wel dat belangrijke vragen niet gesteld worden: waarom is door de Blijf Groep geen actie ondernomen toen bleek dat het schoonmaaksysteem niet werkte? Hoe ging de Blijf Groep om met de geconstateerde armoede- en schuldenproblematiek? Heeft de Blijf Groep dit bij de overheid aangekaart? Heeft de Blijf Groep overlegd met andere vrouwenopvangorganisaties over oplossingen? Was het beleid van de Blijf Groep om de vrouwen voor allerlei zaken rekeningen te sturen in overeenstemming met het beleid dat door andere vrouwenopvangorganisaties gevolgd werd? Het zal niet verbazen dat FFF ervaring heeft met andere vrouwenopvangorganisaties die zich bewust zijn van het probleem en hier actief naar oplossingen voor zoeken, om in ieder geval te zorgen dat het de vrouwen niet aan basisbehoeften ontbreekt.

Concluderend: dit is gegeven de opzet en uitvoering van het onderzoek geen serieuze poging om te onderzoeken of en welke misstanden er zijn geweest bij de Blijf Groep. Men kan zich afvragen of BING over de kwalificaties beschikt om dit soort ingewikkeld onderzoek te doen.

Conclusies van het onderzoek

a. Hygiëne, ongedierte schurft: Het BING-rapport stelt dat met betrekking tot de hygiëne in de locatie IJmond kan worden gesteld dat deze op diverse punten onder de norm was. Daarnaast was er 1 bevestigd geval van schurft en een geval van schurft waar de diagnose niet met zekerheid is gesteld. Kortom, op dit gebied worden de klachten van de vrouwen voor een belangrijk deel bevestigd.

b. (Ongeoorloofd) bezoek en prostitutie: Het rapport stelt dat “niet kan worden vastgesteld dat er in de periode 2014/15 daadwerkelijk sprake is geweest van prostitutie door clienten van de locatie IJmond. De aanwijzingen voor prostitutie … blijven doorgaans steken op het niveau van vermoedens of zelfs achterklap”… “Op de locatie Alkmaar (Oranje Huis) zijn in het najaar van 2014 wel concrete signalen geweest dat ten minste één cliënte zich bezighield met prostitutie.”

Een eerste vraag is: hoe verwachten de onderzoekers van BING bevestiging van de prostitutie te krijgen gezien hun onderzoeksmethode (zie hierboven)? Natuurlijk zal een vrouw niet snel bevestigen tegen dergelijke onderzoekers dat zij zich geprostitueerd heeft. Een tweede vraag is: hoe is dit te rijmen met de conclusie uit het Haanstra-rapport: “Het is met grote waarschijnlijkheid dat er vanuit de locatie vrouwen zijn geweest die seks met mannen hebben gehad voor geld, prostitutie in de formele terminologie.”?

 c. Financiën: Het rapport concludeert dat “(ex-)cliënten hun financiële situatie soms als krap (hebben) ervaren, maar dat zij zich niet genoodzaakt hebben gezien om te bedelen c.q. zich te prostitueren of anderszins aan de hulp van anderen zijn overgeleverd. Een en ander laat onverlet dat cliënten door verschillende oorzaken door hun verblijf bij de Blijf Groep soms een (aanzienlijke) schuld kunnen opbouwen. Dit is voornamelijk het gevolg van de huidige wet- en regelgeving en niet vanwege keuzes die Blijf Groep maakt. Uit interviews volgt voorts dat ex-cliënten aangeven dat voor hen niet altijd inzichtelijk c.q. duidelijk is uit welke elementen de opgebouwde schuld bestaat. Een schuld bij vertrek uit de opvang betekent in veel gevallen dat het voor ex-cliënten nog steeds moeilijk is een zelfstandig bestaan op te bouwen”.

Deze conclusies roepen vragen op. Cliënten zijn niet aan de hulp van anderen overgeleverd, maar zij bouwen door hun verblijf bij de Blijf Groep wel een aanzienlijke schuld op die het moeilijk maakt na vertrek een zelfstandig bestaan op te bouwen? Is dat geen ernstige zaak? Zou niet iedereen die dit leest zich af moeten vragen wat voor soort hulpverlening dit is, die vrouwen die hun man moeten ontvluchten met een schuld opzadelt die het moeilijk maakt een zelfstandig bestaan op te bouwen? Los daarvan: zo makkelijk was het allemaal niet. Elders in het rapport zegt melder 2: “Als zij (mijn dochter) geplast had, droogde ik haar luiers.” Ook meldt het rapport “volgens melder 2 heeft zij in de opvang soms anderhalve week zonder eten gezeten. Hierdoor raakte zij in paniek en bedelde zij om eten”. Hoe is de conclusie van Bing (geen bedelen, wel krap, maar niet aan anderen overgeleverd) te rijmen met deze uitspraken van melder 2? Daar wordt niet op ingegaan door BING. Tenslotte wordt in het raport de Blijf Groep om een reactie gevraagd op de stellingen van melder 2. In de laatste regel van die reactie wordt als terloops gemeld “mevrouw wordt aangemeld bij de voedselbank”. Kennelijk vindt de Blijf Groep het volstrekt normaal dat een cliënte van de voedselbank afhankelijk is. Maar zou dit normaal moeten zijn in de hulpverlening? Mogelijk ligt het probleem niet in eerste instantie bij de Blijf Groep, maar bij de overheidsregelgeving. Maar moet een hulpverleningsinstantie dan niet groot alarm bij de politiek slaan en zeggen dat hun cliënten genoodzaakt te zijn naar de voedselbank te gaan en als gevolg van schulden die ze door verblijf in de opvang oplopen geen zelfstandig leven kunnen opbouwen na vertrek? Interessant is de conclusie dat de problemen “voornamelijk” het gevolg van regelgeving zijn en niet van de keuzes van de Blijf Groep. Voornamelijk? Maar niet helemaal? Hoe zit dit? Daarover zwijgt het rapport.

d. Begeleiding en bejegening: Het rapport geeft geen korte conclusie, maar een opsomming van een aantal klachten en de mededeling dat die vaak niet bevestigd werden door anderen of de dossiers. Gesteld wordt dat de cliënttevredenheid zoals deze uit de cliënttevredenheidsonderzoeken naar voren kwam steeds goed is geweest.

Er is een discrepantie met het rapport-Haanstra, waarin onder meer gesteld wordt: “Door de klokkenluiders is veel gezegd over de bejegening van bewoners. In de gesprekken met bewoners is het beeld dat het beter kan deels bevestigd.” In de gespreksverslagen van dit rapport blijken klachten van cliënten wel degelijk bevestigd door andere cliënten, getuige het volgende citaat uit een gespreksverslag: “XXX was bijvoorbeeld heel vaak de sjaak. Die werd altijd aangevallen door maatschappelijk werk.”

De onderzoekers concluderen wel erg makkelijk dat klachten niet juist zijn. Een voorbeeld: het uit de opvang zetten van melder 2. De elektronische sleutels van melder 2 bleken ‘s avonds gedeactiveerd, waardoor zij met haar pas geboren baby en twee-jarig dochtertje op straat stond. FFF heeft toen een hotel geregeld. Door via een advocaat met een rechtszaak te dreigen en met de inzet van een raadslid kon afgedwongen worden dat melder 2 de volgende dag naar een andere opvanglocatie kon. Het rapport vermeld dit ook, maar geeft de reactie van de Blijf Groep weer, die stelt dat uit het dossier blijkt dat al besloten was dat mevrouw naar een andere opvanglocatie zou gaan en bij deze overplaatsing toestemming vraagt aan de gezinsvoogd om één nacht bij een vriendin te verblijven. … “mevrouw is derhalve niet op straat gezet.” Meteen na deze mededeling stopt dit deel van het rapport. Waarom is dit niet verder onderzocht? Als die overplaatsing al rond was, waarom was dan een advocaat nodig om plaatsing af te dwingen? En waarom heeft BING niet aan melder 2 gevraagd waarom ze niet naar die vriendin is gegaan om te slapen? De Blijf Groep blijkt elders in het rapport zeer bezorgd over het welzijn van de kinderen van melder 2, zodat ze Jeugdzorg inlichten als melder 2 niet in de locatie slaapt. Waarom is dan nu een advocaat nodig om onderdak af te dwingen? Veel vragen, waarop FFF ook het antwoord niet weet. Maar het is exemplarisch voor het onderzoek van BING dat de Blijf Groep visie klakkeloos als juist wordt geaccepteerd, zonder enig nader onderzoek of doorvragen.

Lees hier het door melder 2 verbeterde onderzoeksverslag van BING. Dit verslag wordt op verzoek van melder 2 gepubliceerd met het volgende doel: ‘Doel is om aan te tonen dat ik en alle vrouwen die slachtoffer zijn van de misstanden in Blijf niet liegen. Ook hebben we onze verhalen niet overdreven. Ook FFF heeft de verhalen niet aangedikt.’

Lees hier het dossier vrouwenopvang van FFF.

Lees hier de reactie van Blijf Groep.

Lees hier de stukken van de gemeente Haarlem.